ဩဂုတ် ၂၂ရက် ၂၀၂၅

ဒီတပတ်ကတော့ သမ္မတထရမ့်အတွက် ကောင်းခြင်းအဖြာဖြာ ပြည့်ဝတဲ့ ရက်တွေပါပဲ။​ နယူးယောက်အေဂျီ လတီရှာဂျိမ်းစ်က မရှိတဲ့အမှုကို ကလိန်စေ့ငြမ်းဆင် ဆပွားပြီး အတင်းပြစ်ဒဏ် ချစေကာ ဒဏ်ကြေး သန်း၅၀၀ ဆောင်ခိုင်းခဲ့တာကို အယူခံရုံးက ပယ်ချလိုက်ပါတယ်။ ဆင်ဖမ်းမယ် ကျားဖမ်းမယ်အော်ပြီး တက်လာတဲ့ ကနေဒါဝန်ကြီးချုပ်ကလည်း အမေရိကန်နဲ့ ဆွေးနွေးပွဲတွေ မြန်မြန် ပြန်စနိုင်ဖို့ မျှော်လင့်ချက်နဲ့ အမေရိကန်အပေါ် တန်ပြန်စည်းကြပ်ထားတဲ့ လက်စားချေတားရစ်ဖ် အများစုကို တဖက်သတ် ပယ်ဖျက်ပေးလိုက်ပါတယ်။ ဖက်ဒရယ်ရီဆာ့ဖ်ဥက္ကဋ္ဌ ဂျရုမ်းပေါင်းဝဲလ်က ထရမ့်အကြိမ်ကြိမ်တိုက်တွန်းနေတဲ့ အတိုးနှုန်းချဖို့ လုပ်ပေးတော့မယ်လို့ ဆိုတဲ့အတွက် စတော့မားကက် ဆောင့်တက်သွားခဲ့ပါတယ်။ အင်တဲလ်ကုမ္ပဏီကလည်း ကုမ္ပဏီရဲ့ ၁၀% ကို အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက အပြည့်အဝ ပိုင်ဆိုင်တယ်လို့ ကြေငြာချက် ထုတ်ပြန်ပေးလိုက်ပါပြီ။ စီအီးအို လစ်ဘူတန်ကို တရုပ်နဲ့ ပတ်သက်နေတယ်ဆိုတဲ့ စွဲချက်နဲ့ ထရမ့်က ရာထူးက ထွက်ခိုင်းခဲ့တာကို မထွက်ချင်တဲ့အတွက် အစိုးရကို ၁၀% ရှယ်ယာပိုင်ခွင့်ပေးလိုက်တာပါ။

သမ္မတထရမ့်က တနင်္လာနေ့က ဥရောပကခေါင်းဆောင် ၈ဦးနဲ့ အိမ်ဖြူတော်မှာ တွေ့ဆုံအပြီးမှာ ပူတင်နဲ့ ဖုံးခေါ်ဖို့ကို သူတို့က သမားရိုးကျ သံတမန် ပရိုတိုကောအတိုင်း အောက်ကအဖွဲ့တွေကို ဖုံးခေါ်ဖို့ စီစဥ်ခိုင်း၊ အပြန်အလှန် အချိန် ညှိကြနှိုင်းကြနဲ့ ရှေ့တပတ်လောက်မှ ဖုံးခေါ်ဖို့ မျှော်လင့်ထားကြတာပါ။ ထရမ့်က ဘာလို့စောင့်နေမလဲ၊ တပတ်ဆို လူ ၇၀၀၀ သေမှာပေါ့၊ အခုမော်စကိုမှာ ဘယ်အချိန်လဲ၊ ချက်ချင်းဖုံးခေါ်လိုက်ဆိုပြီး ခေါ်ခိုင်းတော့ မော်စကိုမှာ ညကြီးညဥ့်နက် ဖြစ်နေပေမယ့် ပူတင်ကနောက် ၁၅မိနစ်အတွင်းခေါ်ရင်ခေါ်၊ မဟုတ်ရင် မနက်ကျမှခေါ်ဆိုတာနဲ့ ချက်ချင်းဖုံးခေါ်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဥရောပ ခေါင်းဆောင်များက နောက်တကြိမ် ဆွေးနွေးဖို့ကို လာမယ့် ၁လ ၂လအတွင်း လုပ်ကြဖို့ ပြောကြရာမှာလည်း ထရမ့်က အဲဒီလောက်စောင့်ရင် နောက်ထပ် အသက် ၄သောင်းလောက် သေကုန်မှာပေါ့၊ အမြန်ဆုံးဖြစ်အောင်လုပ်ရမယ်လို့ ပြန်ပြောခဲ့ပါတယ်။ ငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးဖို့ အချိန်မရွေး အဆင်သင့်ဖြစ်ချင်တဲ့အတွက် ဒီလထဲ နယူးဂျာစီမှာ အနားယူ အပန်းဖြေမယ့် အစီအစဥ်ကိုလည်း ဖျက်သိမ်းထားပါတယ်။ သမ္မတထရမ့်က သူကွယ်လွန်တဲ့အခါ ကောင်းကင်ဘုံကို ရောက်ချင်ကြောင်း၊ ယူကရိန်း-ရုရှားစစ်ကို ရပ်တံ့အောင်လုပ်ပေးနေတာက ကောင်းကင်ဘုံရောက်နိုင်ဖို့ အကြီးဆုံးကောင်းမှူ ကုသိုလ်လို့ထင်ပါကြောင်း၊ အဖျက်အမှောင့်မျိုးစုံ ရှိနေပေမယ့် သူ့ဘက်က အတတ်နိုင်ဆုံး ကြိုးစားသွားမှာဖြစ်ကြောင်း ပြောသွားပါတယ်။

စစ်လွန်ကာလ ယူကရိန်းကို ဥရောပနိုင်ငံတွေက တပ်တွေပို့ဖို့ ဆန္ဒရှိနိုင်ပေမယ့် အမေရိကန်ကတော့ သမုဒ္ဒရာခြားနေတဲ့အတွက် လေကြောင်းအထောက်အပံ့ကိုပဲ လိုအပ်ရင်ပေးသွားဖို့ ဆန္ဒရှိတယ်လို့ သမ္မတထရမ့်က ပြောလိုက်ပါတယ်။

၈/၂၁က ထရုသ်ဆိုရှယ်မှာ ထရမ့်က “စစ်တပွဲကို နိုင်အောင်တိုက်ဖို့ဆိုရင် ကျူးကျော်တဲ့နိုင်ငံကို မတိုက်ခိုက်ပဲ ဘယ်လိုမှ နိုင်ဖို့ မဖြစ်နိုင်ဘူး၊ ဘယ်လောက်ကြီး ခံစစ်ကောင်းတဲ့ အသင်းဖြစ်ဖြစ် တိုက်စစ်/ ထိုးစစ် လုပ်ခွင့်မပြုဘူးဆိုရင် နိုင်စရာအကြောင်း မရှိသလိုပဲလေ။ ယူကရိန်းနဲ့ ရုရှားလဲ အဲဒီလိုပဲ၊ သောက်သုံးမကျတဲ့ လူလိမ်ဘိုင်ဒန်က ယူကရိန်းကို ရုရှားထဲ ထိခွင့်မပြုဘူး၊ ခံစစ်ပဲ လုပ်ခွင့်ပေးတာ၊ ဘယ်လိုအလုပ်ဖြစ်မလဲ။ ငါရှိနေခဲ့ရင်တော့ ဒီစစ်က ဖြစ်လာစရာအကြောင်း လုံးဝ မရှိဘူး။ ရှေ့ကို စိတ်ဝင်စားစရာတွေ လာဦးမယ်။” လို့ ရေးသွားခဲ့ပါတယ်။

စိတ်ဝင်စားစရာဖြစ်လာနိုင်တဲ့ တခုက ဟန်ဂေရီပါ။ ယူကရိန်းက ရုရှားရေနံပိုက်လိုင်းတွေကို ၁၈ရက်နေ့က လှမ်းပစ်တုန်းက အဲဒီဖျက်ဆီးခံရတဲ့ ပိုက်လိုင်းတွေထဲက တခုက  ဟန်ဂေရီထဲကို သွားတာဖြစ်လို့ ဟန်ဂေရီက ယူကရိန်းကို လျှပ်စစ်ဖြတ်ဖို့အထိ ပြင်းပြင်းထန်ထန် သတိပေး လိုက်ပါတယ်။ အဲဒီလို တိုက်ခိုက်မှုဟာ ဟန်ဂေရီဝန်ကြီးချုပ်အော်ဘန်းက ယူကရိန်း-ရုရှားစစ်မှာ ရုရှားနိုင်နေပြီလို့ မှတ်ချက်ပေးအပြီးမှာ ဖြစ်ခဲ့တာပါ။ ယူကရိန်းကတော့ ဒီစစ်က ငါတို့စတာ မဟုတ်ဘူးလေ၊ မင်းပြောချင် ရုရှားကို သွားပြောလို့ တုန့်ပြန်ပါတယ်။ ဟန်ဂေရီက နေတိုးအဖွဲ့ဝင် ဖြစ်ပေမယ့် ယူကရိန်း နေတိုးအဖွဲ့ဝင်မှာကို ကန့်ကွက်တဲ့နိုင်ငံပါ။

နောက်တခုက ရုရှားဘက်က ပစ်လိုက်တဲ့ ခရုဇ်ဒုံးကျည်က ယူကရိန်းက အမေရိကန်ကုမ္ပဏီကို ထိပြီး ပျက်စီးသွားခဲ့တာပါ။ စစ်စဖြစ်ကတည်းက ညတွင်းချင်း အကြီးဆုံးတိုက်ခိုက်မှုထဲက တခုအဖြစ် ဓရုန်း ၆၁၄ခုနဲ့အတူ ဘောလစ်စတစ်နဲ့ ခရုဇ်ဒုံးကျည်တွေနဲ့ ယူကရိန်းဘက်ကို ပစ်ခတ်ခဲ့တာမှာ တဦးသေဆုံးပြီး ဒါဇင်နဲ့ချီ​ ဒဏ်ရာရကုန်ပါတယ်။ ပစ်ခတ်ခံရတဲ့ အမေရိကန်ကုမ္ပဏီက လျှပ်စစ်ပစ္စည်း စက်ရုံဖြစ်ပြီး နေတိုးနယ်စပ်ကနေ တနာရီလောက်ပဲဝေးတဲ့နေရာမှာ ရှိတာဖြစ်ပါတယ်။

ပူတင်နဲ့ တွေ့ဆုံအပြီးမှာ သမ္မတထရမ့်ရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေအပေါ် ပြည်သူထောက်ခံမှုက ၅၄% အထိ မြင့်တက်သွားခဲ့ပြီး အသက် ၆၅နှစ်အထက်ကလွဲလို့ ကျန်အသက်အပိုင်းအခြားအားလုံးရဲ့ ထောက်ခံမှု မြင့်တက်သွားတာဖြစ်ပါတယ်။ ၂၀၂၈မှာ ဒီမိုကရက်တွေ အားထားနေကြတဲ့ နူဆမ်ကတော့ စစ်တမ်း အခု၃၀မှာ ထရမ့်ရတဲ့ နံပါတ်ရဲ့ တဝက်ဖြစ်တဲ့ ၂၇%ပဲရခဲ့တာပါ။ ဖက်ဒရယ်နဲ့ ပြည်နယ်အလိုက် နံပါတ်တွေ ဖြစ်ပါတယ်။

၂၀၂၀-၂၀၂၄အတွင်း ဒီမိုကရက်ပါတီကို စွန့်ခွာသူ ၂.၁သန်းကျော်သွားပါပြီ။ အဲဒီလိုပြောင်းလဲမှုတွေဟာ ပြည်နယ် ၃၀မှာ ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ရီပါဘလစ်ကန် ဘက်မှာတော့ ၂.၄သန်း တိုးလာခဲ့ပါတယ်။ တရားမျှတမှု စောင့်ကြည့်ရေးအဖွဲ့ကလည်း မဲစာရင်း သန့်ရှင်းမှန်ကန်မှုရှိဖို့ တရားလိုက်စွဲနေခဲ့တဲ့အတွက် ပြောင်း/သေ/ထပ် စတဲ့ မဲစားရင်းမှာ မရှိသင့်တော့တဲ့သူတွေ သိန်းချီ သန်းချီကို မြို့ကြီးတွေကနေ တစစ ရှင်းထုတ်စေနိုင်ခဲ့ပြီ ဖြစ်ပါတယ်။ တရားမဝင်နေထိုင်သူတွေ ပြန်ကုန်ကြတာလည်း ဒီမိုကရက်မဲတွေအပေါ် သက်ရောက်မှုရှိနိုင်ပါတယ်။ လူဦးရေစစ်တမ်းအသစ်ကောက်တာနဲ့ စာတိုက်မဲကို ဖျက်သိမ်းလိုက်ရင် ထပ်ပြီးသန့်သွားပါဦးမယ်။ စာရွက်နဲ့မဲပေးတဲ့စံနစ်ကိုပါ အပြီးပြောင်းလိုက်ရင် အချီကြီးခိုးဖို့ လုံးဝ မလွယ်တော့ဘူးဖြစ်မှာပါ။ လူဦးရေ အရွှေ့အပြောင်း၊ အပြောင်းအလဲအများကြီးရှိထားတဲ့ နိုင်ငံ/ပြည်နယ်မှာ လူဦးရေစစ်တမ်း၊ မဲစာရင်းအသစ် မပြုလုပ်ပဲ ရကပလုပ်တာ သိပ်အဓိပ္ပါယ်မရှိပါဘူး။

လူဦးရေ သန်း၃၀၀ကျော်လေးရှိတဲ့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာ ဗီဇာနဲ့ နေနေသူပေါင်း ၅၅သန်း ရှိနေတယ်လို့ တွေ့ရှိခဲ့တာဟာ အားလုံးအတွက် အံ့အားသင့်စရာ ဖြစ်နေပါတယ်။ နိုင်ငံသား ၆ယောက်ရှိတိုင်းမှာ ၁ယောက်က ဗီဇာနဲ့နေတဲ့ နိုင်ငံခြားသားတဦးရှိနေတဲ့သဘောမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။ နိုင်ငံသား ၁၀ဦးရှိတိုင်း တရားမဝင်နေထိုင်သူ ၁ဦး ရှိနိုင်တာကိုပါ ထည့်တွက်ရင် ရှိသမျှထည့်တွက်တဲ့ လူဦးရေစစ်တမ်းနဲ့ မဲပေးခွင့်ရှိသူနိုင်ငံသား ဘယ်လိုမှ ရောမတွက်သင့်တာကို တွေ့ရမှာပါ။ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနက နိုင်ငံတွင်းမှာ ဗီဇာနဲ့နေသူတိုင်းအပေါ် ဥပဒေနဲ့ ငြိစွန်းခြင်း ရှိ/မရှိ၊ လဝက မှတ်တမ်းများ (သို့) ဗီဇာထုတ်ပေးပြီးမှ သိလာရတဲ့ ထုတ်ပေးဖို့အချက်တွေနဲ့ မညီနေတဲ့ အခြားသတင်းတွေ စတာတွေကို အမြဲ စောင့်ကြည့်နေမှာဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

ကာလီဖိုးနီးယားက ခိုးဝင်တွေကို မက်မက်စက်စက်လက်ခံနေရတဲ့ အကြောင်းရင်းက ဖက်ဒရယ် မှာရော ပြည်နယ်အတွက်ပါ ဒီမိုကရက်မဲဆန္ဒနယ်တွေ တိုးလာဖို့ဖြစ်ပါတယ်။ မဲပေးရာမှာလည်း အိုင်ဒီစစ်တာကို တရားမဝင်သတ်မှတ်ထားပြီး မဲရုံစောင့်က အိုင်ဒီပြခိုင်းဖို့ဝေးလို့ ပါ/မပါတောင် မေးခွင့်မရှိပါဘူး။ သူတို့ရှိမှ မဲရမှာဆိုတော့လည်း တရားမဝင်တွေအတွက် ယာဥ်မောင်းလိုင်စင်က အစ တက္ကသိုလ်ဖရီးတက်တာ၊ ဖရီးဆေးကုတာတွေအထိ အကုန်လုံးပေးထားကြပါတယ်။ လိုငွေပြမှု ကြီးသထက်ကြီး၊ ကြွေးထူသထက်ထူလာလို့ မတတ်နိုင်လွန်းတော့မှ ခိုးဝင်တွေကို ဖရီးဆေးကု မပေးတော့ဘူးဆိုပြီး လုပ်လိုက်ရတာပါ။ ကာလီဖိုးနီးယားမှာ ယာဥ်မောင်းလိုင်စင်ကိုလည်း ဘာသာ ၃၅မျိုးနဲ့ ဖြေဆိုနိုင်တဲ့အတွက် အင်္ဂလိပ်လို မရေး/မဖတ်/မပြောတတ်ရင်တောင် လိုင်စင်ရနေနိုင်ပါတယ်။ အဲဒီမှာ ပြဿနာက လမ်းပေါ်မှာ ပြထား ရေးထားတာတွေ အကုန်လုံးက အင်္ဂလိပ်လိုပဲ ဖြစ်ပြီး လိုအပ်သလို ထပ်ပေးတဲ့ အရေးပေါ်လမ်းညွှန်ချက်တွေကလည်း အင်္ဂလိပ်လိုတွေဖြစ်တဲ့အပြင် ယာဥ်မတော်တဆမှု တခုခု ဖြစ်လာခဲ့ရင် ဖြေရှင်းဖို့ အင်္ဂလိပ်လို ပြောဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။ အဲဒါတွေကို မထည့်တွက်ပဲ မဲရလိုမှုတခုနဲ့ မျက်မွှေးတဆုံးလောက်ပဲကြည့်တော့ ပြည်သူတွေပဲ​ ဒုက္ခရောက်ကြရတာပါ။